شهرهاي پايدار؛ دشوار اما شدني و در دسترس
مرجان يشايايي
مگر مي‌شود در آشفته بازار شهرهاي در حال توسعه نقشه راهي را ترسيم كرد؟ مگر مي‌شود روزي را تصور كرد كه اين زندگي پرتنش در اين شهرها جاي خود را به آرامش داده باشد؟ متخصصان شهري عقيده دارند، پاسخ اين سوال‌ها مي‌تواند مثبت باشد. راه دشوار اما شدني است. اصطلاح «شهر پايدار» چند دهه‌اي است وارد ادبيات شهرنشيني انسان امروز شده و با گسترش شهرنشيني و افزايش شيب تخريب‌هاي محيط‌زيستي اين عبارت جاي خود را بيشتر باز كرده. در يك تعريف كلي، در شهرهاي پايدار مصرف انرژي، آب و منابع تجديدناپذير در حداقل ممكن است. مردم ساكن در اين‌گونه شهرها كمترين ميزان مصرف انرژي، آب و اتلاف مواد غذايي و گرما را دارند و در واقع به كمك فناوري و روش‌هاي جديد مديريتي منابع خود را مصرف نمي‌كنند تا از بين برود، بلكه آنها را به نوعي تجديد و بازيافت مي‌كنند تا براي نسل‌هاي بعد هم باقي بماند. در نتيجه، در شهرهاي پايدار آلودگي آب و هوا و توليد گازهايي مضر مانند متان يا دي‌اكسيدكربن بسيار پايين است. با گراني روزافزون و آلودگي‌هاي خطرناك شهري و انباشت پسماندهاي غيرقابل بازيافت و انرژي‌هاي هدررفته، شهر پايدار به نظر الگويي رويايي و دست‌نيافتني مي‌آيد، اما تجربه‌هاي موفق نشان مي‌دهد اگر انسان اراده كند، مي‌تواند به اين رويا جامه عمل بپوشاند و نسل‌هاي بعدي را از گرفتاري نجات دهد.
عوامل زيادي مانند مديريت انرژي و پسماند و معماري پايدار در ايجاد يك شهر پايدار دخيل هستند، اما «برنامه انساني شهرهاي سازمان ملل متحد» چهار عامل مهم را براي شهر پايدار معرفي كرده است:
اول، شهر بايد نسبت به تغييرات آب و هوايي تاب‌آوري داشته باشد. يعني شهرها بايد بر توانمندسازي، بقا، سازگاري و رشد خود در مواجهه با اتفاقات شديد آب و هوايي و فشارهاي ديگر مرتبط با آب و هوا متمركز شوند و تاب‌آوري شهر را بالا ببرند و در مواجهه با امواج گرمايي يا سرمايي يا سيل يا اتفاقات ديگر بتوانند در كمترين زمان و با كمترين هزينه دوباره به مدار طبيعي زندگي بازگردند.
دوم، مسكن براي همه. خلاصه برنامه مفصلي كه «برنامه انساني شهرهاي سازمان ملل متحد» براي اين مشكل ارايه مي‌دهد، مسكن براي اقشار آسيب‌پذير و در پيش گرفتن نوعي سياست‌هاي برابري‌خواهانه در امر مسكن است. نگوييد اينها را هر بچه‌اي مي‌داند. مديران شهري و جامعه‌شناسان و اقتصاددان‌ها مراحل اجرايي اين كار را با جزييات شرح داده‌اند.
سوم، كاهش تاثيرات زيست‌محيطي. شهرهاي پايدار بايد روش‌ها و برنامه‌هاي كوتاه‌مدت و درازمدتي را پيش‌بيني كنند تا بتوانند انتشار گازهاي گلخانه‌اي، گازهاي حاصل از سوختن سوخت‌هاي فسيلي مانند نفت و بنزين و زغال‌سنگ را كه به باور كارشناسان عامل اصلي گرم شدن كره زمين هستند، به حداقل برسانند. براي اين كار، علاوه بر اصلاح موتورهاي خودروها و سيستم‌هاي گرمايش و در نتيجه بهبود كيفيت هوا، مي‌توان ساختمان‌هايي طراحي كرد كه كمترين ميزان هدررفت انرژي را داشته باشند يا دفع و بازيافت پسماند را سرو سامان داد.
چهارم و بسيار مهم، اولويت دادن به فضاها و حمل و نقل عمومي. گسترش فضاهاي سبز، بهبود وضعيت ايمني جاده‌ها و تقويت حمل و نقل عمومي به خصوص براي اقشار آسيب‌پذير از جمله عوامل مهم در ايجاد شهر پايدار است. فضاهاي عمومي نوعي همبستگي اجتماعي ايجاد مي‌كنند و باعث مي‌شوند مردم از زندگي در شهر لذت ببرند. شهر مي‌شود محلي براي كار و در ضمن گذران ساعات خوش زندگي، نه تله‌‌اي كه بايد در آن كار كرد و فورا از آن گريخت.